โดย วิศรุต แสนคำ
เมื่อสามปีก่อน หลังจากที่เรียนจบมหาวิทยาลัยแห่งหนึ่งในจังหวัดขอนแก่น ผมเดินทางจากอีสานเข้ามาทำงานในกรุงเทพมหานครและพักอยู่ย่านพญาไท วันหนึ่งช่วงเดือนกุมภาพันธุ์ปี 2559 ระหว่างการเดินกลับที่พักผ่านถนนเพชรบุรีซอย 10 ที่ผ่านเป็นประจำ ผมพบว่ามีการตั้งเวทีงิ้วอยู่กลางซอยซึ่งเป็นซอยตลาดของชุมชนแห่งนี้ จะว่าไปประสบการณ์ของผมที่มีต่องิ้วก็คงจะเป็นงานงิ้วประจำปีที่จังหวัดบ้านเกิดของผมในกาฬสินธุ์ที่มักจะจัดกันในช่วงฤดูหนาว และผมมักจะมีโอกาสได้ไปยังศาลเจ้าประจำจังหวัดซึ่งเป็นสถานที่จัดงานอยู่เสมอทุกปี แต่ทว่าเมื่อตอนเด็กนั้น ผมดูจะไม่ได้สนใจการแสดงงิ้วเลยก็ด้วยเพราะว่าฟังภาษาที่แสดงไม่ออก และสิ่งที่ผมสนใจหากเมื่อมีคณะงิ้วมาแสดงก็มีแต่ขนมน้ำตาลที่ปั้นเป็นรูปตัวมังกร ลิง และเกมส์บอยที่มาให้เช่าเล่นทุกๆ ปี
ครั้งนี้ ระหว่างที่ผมยืนดูคนงานพากันตั้งโรงงิ้วขึ้นอยู่นั้นก็พลันได้ยินเสียงพูดคุยกันเป็นภาษาลาวอีสานที่คุ้นเคย ผมนึกสนใจเลยถามไถ่เจ้าของคณะงิ้วดูก็พบว่าคณะงิ้วจีนจากจำนวนสมาชิกทั้งหมด 10 กว่าคน มีคนอีสานอยู่ในคณะมากถึง 3-4 คน
ไม่ช้านักผมก็ได้มีโอกาสพบเจอและถามไถ่ถึงความเป็นมาและบทบาทของพวกเขาในคณะงิ้ว ทำให้ผมเกิดความคิดและความต้องการที่จะเล่าเรื่องราวของคนบ้านเดียวกัน ที่พลัดถิ่นมาทำงานอยู่ในเมืองกรุงเหมือนกันผ่านภาพถ่ายของผม โดยหวังว่าจะช่วยสะท้อนให้ผู้อ่านได้รับรู้ถึงชีวิตและอาชีพอย่างหนึ่งซึ่งเป็นวัฒนธรรมเก่าแก่ของจีนที่น้อยคนนักจะคาดคิดว่าปัจจุบันคนอีสานจะเป็นหัวเรี่ยวหัวแรงหลักในการสืบต่อและสร้างรายได้จากอาชีพนี้
“ฮอดคิวแล้ว…ฮอดคิวแล้ว รุ่ง” เสียงเรียกจากหญิงสาวในชุดประดับแสงระยิบระยับดูคล้ายว่ามาจากตัวละครจีนในทีวีที่ผมเคยดู เธอพยายามมองซ้ายขวา พลางส่งเสียงเรียก “อ้ายรุ่ง อ้ายรุ่ง”
ชายหนุ่มคนหนึ่งวิ่งท่าทางลุกลนมาหลังเวทีงิ้วพร้อมหิ้วถุงน้ำอัดลมสีเขียว แดงและดำ สีที่หลากหลายของน้ำอัดลมคล้ายกับสีที่แต่งแต้มบนใบหน้าของเขา
“เอ้าขอโทษหลายๆ เด้อ เมื่อกี้เจ้เพิ่นฝากซื้อน้ำอัดลม” ชายหนุ่มกล่าวพร้อมรีบยื่นถุงน้ำอัดลมให้นักแสดงงิ้วและนักดนตรีหลังเวที แล้วรีบเดินไปสวมชุดสีแดงดำ จากนนั้นก็กระโจนพุ่งออกไปหน้าเวทีพร้อมกับตวัดทวนไม้สู้กับงิ้วคนอื่นท่ามกลางสายตามผู้ชมข้างล่างเวที
เขาคือ รุ่ง หรือ รุ่งตะวัน เชิญประเสริฐ อายุ 24 ปี คนจังหวัดชัยภูมิโดยกำเนิด รุ่งทำงานในคณะงิ้วนี้มากว่า 3 ปี ด้วยความชื่นชอบดูการแสดงงิ้วซึ่งมักจะจัดแสดงที่หน้าศาลเจ้าจีนในจังหวัดชัยภูมิตั้งแต่ยังเด็ก ทำให้เขามีโอกาสได้ร่วมแสดงในคณะงิ้วตั้งแต่เขาอายุ 16 ปี
“พ่อแม่เห็นผมชอบดูการแสดงงิ้ว พ่อเลยพาผมมาฝากให้ทำงานกับเถ่าแก่เจ้าของคณะงิ้วในจังหวัดชัยภูมิ ทำให้ได้เข้าวงการการแสดงงิ้วตั้งแต่ตอนนั้น”
รุ่งเล่าว่า เริ่มทำงานในคณะงิ้วเป็นนักแสดงบนเวที อุปสรรคในช่วงแรกของการแสดงตอนนั้นคือเรื่องภาษาจีน การออกสำเนียงภาษาจีนในการแสดง
“เรื่องภาษาจีนเป็นปัญหามากตอนนั้น เพราะตอนแสดงบนเวทีบางครั้งต้องพูดภาษาจีนในการแสดง ผมอาศัยการท่องจำเอา ไม่รู้ความหมายของคำทั้งหมด ตอนแสดงต้องคอยจับจังหวะสายตาคู่นักแสดงอีกคนว่าจะพูดประโยคอะไรต่อไป”
“ผมมักจะได้เล่นเป็นทหารเสียส่วนใหญ่ เพราะไม่จำเป็นต้องพูดอะไรยาวๆ” รุ่งกล่าวพลางหัวเราะ
งานศึกษาเรื่องงิ้วแต้จิ๋ว ของ ศยามล เจริญรัตน์ ระบุว่าการแสดงงิ้วที่เราพบเห็นกันเป็นส่วนใหญ่ในปัจจุบันคืองิ้วแต้จิ๋วที่ได้มีพลวัตรเปลี่ยนแปลงมาเรื่อย ๆ ตั้งแต่การเป็นการแสดงชั้นสูงของสังคมที่มักจะไดรับการอุปถัมภ์โดยผู้มีอำนาจ และเมื่อระบบเศรษฐกิจเปลี่ยนแปลงทำให้งิ้วกลายเป็นงิ้วเร่ร่อนที่คอยแสดงตามศาลเจ้าต่าง ๆ แทน
ส่วนตัวผมนั้นมองว่าการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นนี้เองคงเป็นสาเหตุหนึ่งที่ทำให้มีชาวอีสานเข้ามาอยู่ในคณะงิ้ว
“คนอีสานในคณะงิ้วมีมานาน ตั้งแต่ 40-50 ปีแล้ว” เถ้าแก่เจ้าของ “คณะงิ้วเตี่ยเกี๊ยะอี่ไหล่ซุง” กล่าวพร้อมเสริมว่า คนอีสานคือคนไทยกลุ่มแรกที่เข้ามาทำงานในคณะงิ้วของคนจีน ซึ่งได้รับการฝึกสอนโดยคนจีนที่เป็นเจ้าของคณะงิ้ว โดยจะให้แสดงตามบทละคร เช่น การแสดงเป็นทหาร โจรผู้ร้าย เป็นต้น นักแสดงงิ้วที่เป็นคนอีสานบางคนต้องทำหน้าที่หลายตำแหน่งในคณะ เช่น เมื่อแสดงบทตัวเองเสร็จอาจจะต้องมาตีฆ้องตีกลองประกอบการแสดงหลังเวทีหรือทำหน้าที่เตรียมอาหาร รวมถึงจัดฉากบนเวทีการแสดงเพิ่มเติม และบางคนที่ไม่ได้เป็นนักแสดง ก็จะทำหน้าที่เป็น “ฮี้เกี้ย” หรือลูกงิ้วในคณะเพื่อดูแลนักแสดงและเวทีการแสดงทั้งหมดหลังโรงงิ้ว
คณะงิ้วเตี่ยเกี๊ยะอี่ไหล่ซุงพึ่งจะเริ่มตั้งมาได้เพียงแค่สองปีกว่าเท่านั้น เมื่อก่อนทั้งตัวเถ้าแก่เองก็เคยเป็นลูกน้องในคณะงิ้วของคนอื่นมา 30 กว่าปี ซึ่งคณะงิ้วที่เขาเคยร่วมงานมาก่อนนั้นมีนักแสดงมากถึงกว่า 30 ชีวิต ถือว่าเป็นคณะใหญ่เมื่อเทียบกับคณะอื่นๆ ซึ่งมักมีประมาณ 10-20 ชีวิตเท่านั้น หลายสิบชีวิตในคณะงิ้วนั้นก็มักจะมีคนอีสานรวมอยู่ด้วยเช่นกัน
งานแสดงส่วนใหญ่ของคณะงิ้วมักอยู่ในช่วงเดือนกุมภาพันธ์และมีนาคม และถือว่าเป็น “ไฮซีซั่น” หรือช่วงเวลาที่ได้รับการว่าจ้างไปแสดงค่อนข้างสูงสำหรับวงการงิ้วเลยก็ว่าได้ โดยแต่ละเดือนจะมีงานแสดงไม่ต่ำกว่า 20 วัน ขณะที่ในช่วงเดือนอื่นๆ จะมีงานแสดงเพียงแค่ 5-6 วัน
ปัจจุบัน การทำคณะงิ้วมีความลำบากกว่าในอดีต สาเหตุไม่ใช่ว่าไม่การว่าจ้างงาน แต่เป็นเพราะไม่มีคนที่จะมาทำหน้าที่เป็นนักแสดงเสียต่างหาก ทั้งนี้ เถ้าแก่เล่าว่า เด็กหรือลูกหลานคนจีนเจ้าของคณะงิ้วต่างพากันเรียนหนังสือหรือไม่ก็ไปทำงานอย่างอื่นที่ได้เงินดีกว่า หลายคณะจึงหาคนมาแสดงไม่ได้ ทำให้ต้องทยอยเลิกทำกิจการไป
“เราก็ได้คนอาศัยคนอีสานนี้เละมาช่วยงาน เราจะฝึกให้พวกเขาแสดงงิ้วแบบจีนให้ได้คล้ายคนจีนแสดงมากที่สุด” เถ้าแก่คนเดิมเล่าให้ฟังถึงปัญหาในวงการงิ้วให้ฟัง ก่อนเดินลงไปหยิบหมวกให้นักแสดงที่รับบทแสดงเป็นเปาบุ้นจิ้น ตัวละครในวรรณกรรมจีนชื่อดังเกี่ยวกับความยุติธรรม ที่รอคิวออกแสดงอยู่หลังม่าน
ด้านหลังเวที ผมพบกับ แนน อายุ 23 ปี เธอเป็นคนจังหวัดศรีสะเกษและมาอยู่ที่กรุงเทพฯ โดยตามพ่อแม่ที่เข้ามาทำงานตั้งแต่เด็ก แนนเริ่มเล่นงิ้วได้เพียงสามเดือน ทั้งนี้ ช่วงแรกที่เริ่มเข้ามาทำงานในคณะงิ้ว แนนทำหน้าที่ทำความสะอาดและดูแลนักแสดงตลอดจนคนคุมเวที แนนเล่าว่า เวลาว่างหลังจากการทำความสะอาด เธอมักจะแอบฝึกเล่นเป็นตัวละครบนเวที โดยเรียนรู้แบบครูพักลักจำ ใช้วิธีสังเกตการแสดงของนักแสดงคนอื่น ๆ แม้ว่าปัจจุบันแนนจะเป็นหนึ่งในนักแสดงของคณะแล้วก็ตาม แต่เธอก็ยังต้องเรียนรู้และฝึกฝนการแสดงอยู่เสมอ
“มีเถ้าแก่มาสอนบ้างในช่วงใกล้วันงานแสดงในส่วนบทพูด แต่ต้องอาศัยการท่องจำและซ้อมเตรียมจังหวะกับนักแสดงรุ่นใหญ่ ว่าถ้าร้องคำนี้ก็ให้ร้องตอบด้วยคำไหน” แนนเล่า
ถึงแม้การเล่นงิ้วจะเป็นเรื่องยากเพราะใช้ภาษาจีนทั้งหมด แนนยอมรับว่าทักษะการสื่อสารและการใช้ภาษาจีนของเธอยังไม่ดีขึ้นมากเท่าใด แต่แนนยังชื่นชอบการแสดงงิ้วอยู่ และการแสดงนี้ทำให้เธอมีรายได้พอเลี้ยงดูตัวเอง นอกจากนี้ แนนยังรู้สึกว่าเพื่อนร่วมงานตลอดจนนักแสดงในคณะฯ ได้ให้ความช่วยเหลือเหมือนเป็น ครอบครัวเดียวกัน
นักแสดงงิ้วคนอีสานอีกคนในคณะนี้ได้แก่ รุ่ง อายุ 24 ปี เขาเป็นคนชัยภูมิโดยกำเนิดและเข้ามาแสดงร่วมกับคณะนี้มากว่า 3 ปีแล้ว รุ่งเคยอยู่กับคณะงิ้วอื่นมาก่อน เขาเล่าว่า เขาหลงรักการแสดงงิ้วตั้งแต่แรกเห็นเมื่อยังเป็นเด็ก โดยเขามักจะไปดูงิ้วที่ศาลเจ้าในจังหวัดชัยภูมิอยู่เสมอ หลังจากที่เฝ้าเพียรไปดูงิ้วทุกปีติดกันถึง 4 ปี พอปีที่ 5 เมื่อตอนที่เขาอายุ16 ปี พ่อแม่จึงได้พามาฝากกับเถ้าแก่เจ้าของคณะงิ้ว ทำให้เขาได้เข้าวงการงิ้วมาตั้งแต่ตอนนั้น
ระหว่างวันที่ 28 ตุลาคม - 3 กันยายน 2566 องค์การ Mekong Dam Monitor รายงานว่า ปรากฎการณ์แล้งหนักในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้นี้กำลังถูกซ้ำเติมด้วยปริมาณน้ำในแม่น้ำโขงที่ลดลง สาเหตุหลักสาเหตุหนึ่งมาจากการกักเก็บน้ำไว้ใช้เองของเขื่อนจากประเทศจีน
ปี 2566 ท่ามกลางการพยายามฟื้นตัวทางเศรษฐกิจแต่หนี้คนไทย […]
หลากหลายนโยบายของ ทักษิณ ชินวัตร อดีตนายกรัฐมนตรีคนที่ […]
กระแสความเชื่อและความศักดิ์สิทธิ์ได้ก่อกำเนิดลัทธิใหม่ขึ้นในสังคม เติบโตและได้รับความนิยมจากประชาชนอย่างวงกว้าง ผสานรวมเป็นหนึ่งกับศาสนาสำคัญอย่างพุทธศาสนาของสังคมไทย ตลอดจนสังคมเอเชียตะวันออกและเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ การเติบโตขึ้นของลัทธิดังกล่าวจะเป็นของลัทธิอื่นใดไปไม่ได้นอกจาก ลัทธิบูชาความมั่งคั่ง (Cult of Wealth)
