โดย กนกวรรณ มะโนรมย์
คณะรักษาความสงบแห่งชาติ (คสช.) กำหนดให้มียุทธศาสตร์สินค้าเกษตรเป็นรายพืชเศรษฐกิจ 4 สินค้า เพื่อทดแทนการปลูกข้าว ได้แก่ ข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ ปาล์มน้ำตาล มันสำปะหลังและอ้อย โดยมีจุดมุ่งหมายเพื่อ “การขับเคลื่อนสินค้าเกษตร อาหารและพลังงานทดแทนจากสินค้าเกษตร และ เพื่อเกิดความสมดุล เข้มแข็ง และมั่นคง รวมทั้งมีขีดความสามารถในการแข่งขันที่ยั่งยืน อันก่อให้เกิดประโยชน์ต่อการพัฒนาประเทศได้ในภาพรวม” (คำสั่งคณะรักษาความสงบแห่งชาติ ที่ 116/ 2557)
ยุทธศาสตร์ดังกล่าวนำมาซึ่งการขยายตัวของรวดเร็วของพื้นที่การปลูกอ้อยหลายแสนไร่ทั้งประเทศ รัฐกำหนด “ยุทธศาสตร์อ้อยและน้ำตาล 10 ปี (พ.ศ. 2558-2569)” (กระทรวงอุตสาหกรรม, 2559) ส่งผลให้เกิดการเพิ่มพื้นที่การผลิตจากเดิม 10.5 ล้านไร่ เป็น 16 ล้านไร่ จะทำให้สามารถเพิ่มปริมาณน้ำตาลจาก 105.96 ล้านตันอ้อย เป็น 180 ล้านตันอ้อย ภายในปี 2569 และการผุดขึ้นโรงงานน้ำตาลทั่วประเทศรวม 36 แห่ง (ดลวรรฒ สุนสุข, 2561)
ตามยุทธศาสตร์สินค้าเกษตรเป็นรายพืชเศรษฐกิจ 4 สินค้า เพื่อทดแทนการปลูกข้าวดังกล่าว จังหวัดศรีสะเกษจะมีโรงงานน้ำตาลของบริษัท เอเคเอ็น แอสโซซิเอท ที่จะก่อสร้างในอ.ไพรบึง, อ.ขุนหาญและอ.กันทรารมย์ ภายใต้กลุ่มเนตรจรัสแสง (อุตสาหกรรมน้ำตาลอีสาน)
“ชาวบ้านคัดค้านก่อสร้างโรงงานน้ำตาลในอำเภอขุนหาญ จังหวัดศรีสะเกษ ที่กำลังจะก่อสร้างในชุมชน เนื่องจากเกรงว่าจะได้รับผลกระทบด้านสิ่งแวดล้อม และอ้างการดำเนินโครงการไม่โปร่งใส เพราะคนในพื้นที่ไม่มีส่วนร่วม” (ไทพีบีเอส ศูนย์ข่าวภาคอีสาน, 2562) จากการมีโครงการโรงงานน้ำตาล 3 โครงการ ในเภอกันทรารมย์ โดย บริษัทบรรจงมอเตอร์สปอร์ต, โครงการอำเภอกันทรลักษณ์ โดย บริษัทอุตสาหกรรมโคราช และที่อำเภอไพรบึง โดย บริษัทเอเคเอ็น แอสโซซิเอท (Thai PBS, 2561)
จากเว็บของเครือข่ายคนรักปทุมรัตน์ พบว่าชาวบ้านในพื้นที่ไพรบึงได้รวมตัวคัดค้าน โดยระบุในเว็บไซต์ว่า
“ความคืบหน้าอีกหนึ่งโครงการลงทุนขนาดใหญ่ในพื้นที่ จ.ศรีสะเกษ เม็ดเงินลงทุนกว่า 2,000 ล้านบาท กับโครงการ “โรงงานน้ำตาลและโรงไฟฟ้าชีวมวล” โดยบริษัท เอเคเอ็น แอสโซซิเอท จำกัด (AKN Associates Group) ซึ่งได้จัดเวทีประชาพิจารณ์แสดงความคิดเห็น ครั้งที่ 2 ของหน่วยงานภาครัฐ ประชาชนและผู้มีส่วนได้เสีย ในกระบวนการศึกษาผลกระทบด้านสิ่งแวดล้อม (EIA) ขึ้นเมื่อ 24 พ.ค. 62 ที่ผ่านมา ณ ห้องประชุม สำนักงานเทศบาลตำบลสำโรงพลัน อ.ไพรบึง สำหรับที่ตั้งโครงการคือ บริเวณสี่แยกหัวช้าง อ.ไพรบึง บนพื้นที่กว่า 600 ไร่ ขนาดกำลังการผลิต 20,000 ตันอ้อย/วัน โครงการโรงงานน้ำตาลแห่งนี้เป็น 1 ใน 3 โครงการโรงงานน้ำตาลในพื้นที่ จ.ศรีสะเกษ ที่ได้รับอนุมัติจากกระทรวงอุตสาหกรรมแล้ว โดยอีก 2 โครงการจะตั้งอยู่ที่อ.กันทรลักษ์ และอ.กันทรารมย์” (เว็บเพจ ศรีสะเกษซิตี้ : Sisaket City, Thailand, 2562)
ขณะเดียวกัน จังหวัดศรีสะเกษได้กำหนดตำแหน่งการพัฒนาว่า จะเป็นนครอินทรีย์โดยพยายามขับเคลื่อนงานตามแผนยุทธศาสตร์การพัฒนาเกษตรอินทรีย์แห่งชาติ พ.ศ. 2562-2564 ที่มีวิสัยทัศน์ว่า
“ประเทศไทยเป็นผู้นำในระดับภูมิภาคด้านการผลิต การบริโภค และการค้าสินค้าและบริการเกษตรอินทรีย์ที่มีความยั่งยืนและเป็นที่ยอมรับในระดับสากล” โดยต้องการเพิ่มพื้นที่เกษตรอินทรีย์ให้ได้ 600,000 ไร่ทั่วประเทศ” (เอกสารของสำนักงานเกษตรจังหวัดศรีสะเกษ)
จังหวัดศรีสะเกษจึงมุ่งขับเคลื่อนงานเกษตรอินทรีย์ภายใต้สโลแกน “ศรีสะเกษ: เดินหน้าเกษตรอินทรีย์สู่ครัวโลก”
เห็นได้จากการพยายามบูรณาการของทุกภาคส่วนและการส่งเสริมเกษตรกรผลิตข้าวอินทรีย์ในพื้นที่ทุ่งกุลาร้องให้ นับจากปี 2560 จนถึงปี 2562 พบว่า มีจำนวนเกษตรกรผู้ปลูกข้าวอินทรีย์ จำนวน 18,772 คน ครอบคลุมพื้นที่ 151,151 ไร่ (ได้รับการรับรองมาตราฐานเกษตรอินทรีย์จาก PGS จำนวน 46,586 ไร่ จาก มกท. จำนวน 79,785 ไร่ และจากสากล จำนวน 24,748 ไร) และมีเครือข่ายต่างๆ ตลอดจนกลุ่มวิสาหกิจเกษตรอินทรีย์หลายกลุ่ม จังหวัดมีเป้าหมายจะขับเคลื่อนเกษตรอินทรีย์ทุกประเภทให้ครบ 300,000ไร่ให้ได้ภายในปี 2564 จากพื้นที่การเกษตรทั้งหมด 3,150,989 ไร่ (สำนักงานเกษตรจังหวัดศรีสะเกษ, 2562)
นอกจากนี้ เกษตรกรของจังหวัดยังได้ผลิตสินค้าที่มีข้อบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ (Geographical Indication) ขึ้นชื่อคือ “ทุเรียนภูเขาไฟ” ที่มีการผลิตในพื้นที่เขตเทือกเขาพนมดงรัก ในอำเภอขุนหาญ และกันทรลักษณ์ เป็นหลัก ซึ่งเป็นแหล่งภูเขาไฟโบราณ ทำให้ดินมีคุณภาพสำหรับการปลูกไม้ผลต่างๆ ของจังหวัด และขณะที่ “ทุเรียนภูเขาไฟ” เป็นที่รู้จักกันทั้งประเทศและต่างประเทศ สร้างรายได้มหาศาลให้กับคนท้องถิ่น ตลอดจนยกระดับการพัฒนาในจังหวัดเป็นอย่างมาก
ไม่เพียงโรงงานน้ำตาลที่กำลังจะผุดขึ้นมาในจังหวัดเท่านั้น โดยพบว่านักลงทุนได้รับสัมปทานจากรัฐให้มาทำโรงโม่หินในพื้นที่ที่ปลูกทุเรียนภูเขาไฟในอำเภอกันทรลักษณ์ การขุดหินจากภูขมิ้นได้ตัดขาดทางน้ำธรรมชาติที่เป็นน้ำซับ แหล่งน้ำที่ไหลจากภูขมิ้นลงลำห้วยขมิ้นอันเป็นลำน้ำสำคัญที่ชาวบ้านในพื้นที่ใช้อุปโภคบริโภคร่วมกันและยังเป็นแหล่งน้ำสำคัญสำหรับการปลูกทุเรียนอีกด้วย เข้าทำนอง “ความควายยังไม่หายความวัวเข้ามาแทรก” เพราะในพื้นที่ปลูกทุเรียนภูเขาไฟเอง ก็พบว่ามีความสัมพันธ์ทางอำนาจที่ไม่เท่ากันระหว่างเกษตรกร รัฐ และทุน ชายชาวสวนทุเรียนคนหนึ่งกล่าวว่า
“อยากให้จังหวัดเลือกว่าจะเอาอะไร ระหว่างจะส่งเสริมทุเรียนภูเขาไฟให้เป็นสินค้าจีไอที่เป็นสิ่งเดียวในโลก เป็นเอกลักษณ์ของศรีสะเกษ หรือ นายทุนโรงโม่”
การส่งเสริมภาคเอกชนเพื่อทำโรงงานและอุตสาหกรรมของรัฐบาลปัจจุบัน ไม่ได้เน้นการศึกษาผลกระทบทางสิ่งแวดล้อมและสังคมที่รอบด้าน โดยเฉพาะการมีส่วนร่วมภาคประชาชนทุกๆ กลุ่ม ทั้งผู้สนับสนุนโครงการและผู้คัดค้านโครงการ เช่น กรณีโรงงานน้ำตาล รัฐต้องการขับเคลื่อนการผลิตอ้อยและการเกิดขึ้นของโรงงานน้ำตาลให้รวดเร็วเพื่อรองรับผลผลิตอ้อย ทำให้เกิดการคัดค้านโรงงานน้ำตาลในภาคอีสานและพื้นที่อื่นๆ จากหลายเหตุผล ได้แก่
2. ข้อมูลที่ไม่ครบถ้วน ชัดเจนและสับสน ทำให้ชาวบ้านที่คาดว่าจะได้ผลกระทบขาดข้อมูลเกี่ยวกับโรงงานน้ำตาล โรงงานที่พ่วงเข้ามา ได้แก่ โรงไฟฟ้าชีวมวล
3. การจัดทำผังเมืองใหม่ที่เกิดขึ้นจะส่งผลกระทบอย่างไร เพราะต้องปรับแก้ไขผังเมืองรองรับ โดยกรณีโรงงานเหล่านั้นตั้งใกล้กับเมือง
4. การเข้ามาของโรงงานน้ำตาลและโรงโม่หิน นำมาสู่การแย่งชิงแหล่งทรัพยากรน้ำและแหล่งน้ำของชุมชนที่ใช้น้ำทำนา, ปลูกพืชฤดูแล้ง, แหล่งน้ำใช้ และเลี้ยงสัตว์
5. ผลกระทบทางสิ่งแวดล้อมต่อที่ดินและป่าไม้ในท้องถิ่น จะมีมาตรการการชดเชยและเยียวยาอย่างไร
6. ปัญหามลภาวะทางอากาศและฝุ่นละอองจะจัดการให้ยั่งยืนได้อย่างไร
7. ความคุ้มค่าทางเศรษฐกิจของโรงงานน้ำตาลที่เกิดกับชุมชน เช่น การจ้างงาน การพัฒนาเศรษฐกิจท้องถิ่นเมื่อเปรียบเทียบกับความสูญเสียของเศรษฐกิจท้องถิ่นที่ดีและมีอยู่เดิมแล้วของชุมชน เช่น รายได้จากข้าวอินทรีย์ การผลิตพืชและสัตว์จากการใช้ที่ดิน และอื่นๆ หลังจากมีโรงงานน้ำตาลและโรงโม่หิน
อะไรควรจะเป็นทางออก
การสร้างพื้นที่สาธารณะเพื่อเปิดโอกาสให้กลุ่มคนที่คาดว่าจะได้รับผลกระทบได้นำเสนอความเห็น, ข้อวิตกกังวล, ผลกระทบต่อวิถีชีวิตที่ต้องการผลิตอินทรีย์ และการเสนอทางออก เช่น ความต้องการมีชีวิตอยู่ในสภาพแวดล้อมที่ปลอดภัย มีรายได้ดีและยั่งยืน และมีอาหารบริโภคที่ปลอดภัยจากมลภาวะและการสูญทรัพยากร นอกจากนี้ ทางจังหวัดควรต้องมีบทบาทในกำหนดนโยบายให้ชัดเจนว่า การกำหนดตำแหน่งแห่งที่ให้เมืองศรีสะเกษเป็นเมืองเกษตรอินทรีย์สู่ครัวโลก นั้นจะทำอย่างไรในทางนโยบายและปฏิบัติ
ไบรอัน (Bryant 1998: 79-94) นักวิชาการผู้มีชื่อเสียงด้านนิเวศวิทยาการเมือง (Political Ecology) ยกประเด็นเกี่ยวกับความเชื่อมโยงระหว่างสิ่งแวดล้อม เศรษฐกิจและการเมืองอย่างน่าสนใจว่า
“การเน้นนโยบายการพัฒนาด้วยการใช้ทรัพยากร ในฐานะปัจจัยการผลิต นำมาสู่หายนะต่อคนในสังคมและตัวทรัพยากรนั้น สะท้อนให้เห็นถึง การนำทรัพยากรมาจัดสรรและการกระจายมูลค่าและเพื่อผลประโยชน์ของทุนและรัฐ มากกว่าผลประโยชน์ของท้องถิ่น นำมาสู่การจัดสรรทรัพยากรที่ไม่เท่าเทียมและเพิ่มความไม่เป็นธรรม”
เมื่อกลับมามองกรณีโรงงาน้ำตาลและโรงโม่หินกับการทำเกษตรอินทรีย์ที่ศรีสะเกษ พบว่า การผูกขาดอำนาจในการจัดการทรัพยากรเพื่อสนับสนุนโรงงานน้ำตาลและโรงโม่หิน ส่งผลกระทบต่อชุมชนและสิ่งแวดล้อม รวมทั้งละเมิดสิทธิของชุมชน ดังนั้น จึงควรเปิดโอกาสให้ประชาชนในพื้นที่มีส่วนร่วมในการออกแบบ “เมืองเกษตรอินทรีย์สู่ครัวโลก”
อ้างอิง
https://www.tcijthai.com/news/2018/6/scoop/8089 (เข้าใช้ข้อมูลวันที่12 มิถุนายน 2562)
หมายเหตุ
ข้อมูลจากบทความนี้ส่วนหนึ่งมาจากโครงการวิจัยเรื่อง “กระบวนการกลายเป็นเมืองกับความหลากหลายด้านเกษตรกรรม กรณี ศึกษาเมืองศรีสะเกษ” สนับสนุนโครงการวิจัยโดย สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกว.) 2562
แม้ไม่ได้เป็นประเด็นอึกทึกครึกโครม แต่ 3 สิงหาคม 2566 ที่ผ่านมา มีอีกข่าวหนึ่งที่น่าสนใจ คือ ศาลจังหวัดนครราชสีมาชั้นต้นได้พิพากษาจำคุกนักศึกษารุ่นพี่ 24 คนจากมหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลอีสาน ที่ได้จัดกิจกรรมรับน้องโหดเมื่อวันที่ 13 มีนาคม 2565 จนทำให้นายพัสยศ ชลภักดี หรือ “น้องเปรม” อายุ 19 ปี นักศึกษาชั้น ปวส. ปี 1 สาขาช่างกลโรงงาน เสียชีวิต
ตลอดหลายวันที่ผ่านมามีกระแสคลิปวิดีโอสั้นหมอลำซิ่งกำลังร้องเพลงปรากฏตามสื่อโซเซียลต่างๆ โดยมีเนื้อเพลงว่า “คนจนล่ะมีสิทธิ์ไหมคะ คนจนล่ะมีสิทธิ์ไหมคะ มีงานให้ทำไหมคะ ปริญญาไม่มี ปริญญาไม่มี แต่มีหีนะคะ แต่มีหมอยนะคะ” ทำให้คนที่ได้ฟังยิ้มหัวเราะสนุกสนานขบขันไปตามกัน
มนุษย์เป็นสัตว์สังคมแต่ไหนแต่ไรมา แม้จะมีความเป็นปัจเจกในร่างกายและจิตใจที่ทำให้มนุษย์สามารถดำรงชีวิตอยู่ได้ด้วยตัวเองโดยลำพังอยู่ก็ตาม แต่ความเป็นปัจเจกนั้นก็ได้สร้างความผูกพันกันทางสังคมขึ้นตลอดวิวัฒนาการที่เนิ่นนานมาของเผ่าพันธุ์มนุษย์
[การโหวตนายกรัฐมนตรีครั้งที่ 1] น่าแปลก ที่สมาชิกสภานิต […]
