คุณเคยตั้งคำถามไหมว่า ทำไมบริการรถสาธารณะจึงกระจุกตัวอยู่เฉพาะในเมืองหลวงและปริมณฑลเท่านั้น มีข้อมูลว่า ปี 2564 เส้นทางเดินรถโดยสารประจำทางภายในเมือง/ในเขตเทศบาลทั่วประเทศมีเพียง 458 เส้นทางเท่านั้น แต่ในเขตกรุงเทพฯ และปริมณฑลมีของ ขสมก.ถึง 397 เส้นทาง นี่คือความเหลื่อมล้ำที่เกิดขึ้นในประเทศนี้และเป็นสาเหตุที่ทำให้คนต่างจังหวัดแทบจะไม่มีรถสาธารณะใช้จนต้องรอนานเป็นชั่วโมงและจ่ายค่าเดินทางแพงพอๆ กับคนในเมือง
รถโดยสารหกล้อจอดเทียบทางเท้าใน อ.สร้างคอม เพื่อรอผู้โดยสารตั้งแต่เวลา 14.20 น. และรถคันนี้จะล้อหมุนที่เวลา 15.10 น. เพื่อเดินทางไปยังตัวเมืองอุดรฯ เป็นเวลากว่า 50 นาทีที่ผู้โดยสารต้องรอ
รถโดยสารหกล้อเส้นทางจาก อ.โพนพิสัย – อ.สร้างคอม – อ.เพ็ญ – อ.เมืองอุดรธานี ระยะทางรวมทั้งหมด 68 กิโลเมตร การเดินทางหลักๆ จากอำเภอเพ็ญ เข้ามาในตัวเมืองอุดรฯ มีระยะทาง 43 กิโลเมตร รวมทั้งขาไปและขากลับมีระยะทางทั้งหมด 86 กิโลเมตร แต่กลับใช้เวลาทั้งวันในการเดินทาง
คำถามจากเสียงของผู้โดยสาร
จินตนา ศรีหาสงศ์ วัย 44 ปี เล่าประสบการณ์การใช้รถสาธารณะเพื่อไปทำธุระในเมือง แต่ต้องอุทิศเวลา 1 วันให้กับการเดินทาง
“บางมื้อถ่าโดนจนต้องเมือเฮือนไปซื่อๆ เพราะถ่าไปกะไปบ่ทันธุระ กะบ่เข้าใจว่าคือมาให้ถ่าโดนแท้” คำบอกเล่าและเป็นการตั้งคำถามของจินตนาขณะที่รอรถโดยสาร
“มีอยู่มื้อหนึ่งจะไปกรุงเทพฯ จะไปสถานีรถไฟในอุดร มื้อนั้นจะไปขึ้นรถไฟรอบ 1 ทุ่ม ออกจากบ้านตั้งแต่เที่ยง รอรถจนถึงบ่ายสอง รถก็ยังบ่มาเลยได้กลับบ้าน ได้ไปมื้อหลังแทน รู้สึกเสียเวลาหลาย”เธอบ่นอุบกับการเสียเวลาที่เกิดขึ้น
ค่าเดินทางสูงพอๆ กับในเมืองใหญ่
วันนี้จินตนาต้องไปทำธุระในอำเภอเมือง นอกจากจะใช้เวลานานแล้วยังเสียค่าใช้จ่ายจำนวนไม่น้อยในการเดินทาง
“มื้อนี้เสียค่ารถเข้าเมืองไปเที่ยวละ 40 บาท ไป-กลับ 80 บาท ค่ารถสองแถวในเมืองอีก 15 บาท แค่ค่ารถกะจ่ายไป 95 บาทแล้ว นี่ยังบ่รวมค่าเหมาสามล้ออีก 40 บาท เพราะกลัวกลับมาไม่ทันรถขากลับอ.เพ็ญ รวมค่ารถวันนี้จริงๆ กะ 135 บาท” จินตนาไล่เลียงค่าใช้จ่ายในการเดินทางของวันนี้ด้วยท่าทีที่เหนื่อยล้า
คำตอบจากเสียงของผู้ประกอบการ
เสียงจากผู้โดยสารเป็นสิ่งที่ผู้ประกอบการและพนักงานขับรถต่างรับรู้มานาน แต่ไม่มีหนทางแก้ไข โดย ดาวประพันธ์ ทิงเพ็ญ วัย 50 ปี ที่ขับรถโดยสารมาเป็นกว่า 20 ปี บอกว่า ขณะนี้รถโดยสารสายนี้เหลือเพียง 4 คัน ทั้งที่เมื่อก่อนรถที่วิ่งรับ-ส่งผู้โดยสารมีจำนวนมาก แต่เศรษฐกิจไม่ดี โดยเฉพาะช่วงโควิด-19 ก็ทำให้เจ้าของรถขาดทุน
“เมื่อก่อนนี้มี 15-16 คัน ออกทุกๆ 30 นาที รอไม่เกิน 45 นาทีต่อคัน พอขาดทุน ทุกคนก็พากันเลิกทำ ขายรถกันหมด ตอนนี้จึงเหลือแค่นี้” เป็นคำอธิบายจากพนักงานขับรถถึงสาเหตุที่ทำให้ผู้โดยสารต้องรอนาน
“เวลาขาดทุนก็พวกผมขาดทุน ผมเป็นลูกน้องของบริษัทอีกที มันเป็นเส้นทางสัมปทาน เป็นรถร่วมเอกชนที่ต้องเสียค่าคิว รอบละ 50 บาท ไปกลับก็ 100 บาท วิ่งวันละ 2 รอบ ก็ 200 บาท บางทีไม่ไหวจริงๆ ก็ขอต่อเหลือ 180 บาท มันลำบาก เพราะสมัยนี้คนมีรถส่วนตัวกันเยอะ เพราะมันเร็วกว่า ดีกว่าเขาจะมานั่งรอ รถรับส่งนักเรียนก็เยอะ ไม่ค่อยมีนักเรียนมานั่งแล้ว”ดาวประพันธ์ แสดงความคิดเห็น
ผู้ประกอบการแบกรับต้นทุนไม่ไหว
เขาเล่าอีกว่า ค่าโดยสารที่เก็บจากผู้โดยสารนั้น ไม่สามารถเก็บตามที่การขนส่งทางบกของจังหวัดกำหนดอัตราค่าโดยสารได้ เนื่องจากขนส่งฯ กำหนดให้เก็บ 2 กิโลเมตรต่อ 1 บาท แต่ผู้ประกอบการจำเป็นต้องเก็บค่าโดยสารกิโลเมตรละ 1 บาท มิฉะนั้นผู้ประกอบการอาจอยู่ไม่ได้
“ถ้าผมเก็บตามขนส่ง คือ หยุดทำไปนานแล้ว ปกติต้องเก็บ 30 บาท แต่ต้องขึ้นค่าโดยสารเป็น 50 บาท ไม่งั้นก็อยู่ไม่ไหว แล้วแต่ใครจะฟ้อง ถ้าฟ้องแล้วถูกจับ ผมก็จะไม่ทำต่อ” ดาวประพันธ์เล่าด้วยความเหนื่อยหน่าย
สำหรับรถโดยสารหมวด 4 คือ เส้นทางเดินรถโดยสารประจำทางที่มีจุดต้นปลายทางอยู่ระหว่างอำเภอกับอำเภอภายในจังหวัดเดียวกัน อัตราค่าโดยสารขึ้นต่ำ 10 บาท และค่าโดยสารเดิมกิโลเมตรละ ตามสภาพถนนลาดยาง-คอนกรีต ถนนลูกรังมีความลาดชัน และถนนชั่วคราว ให้ขึ้นราคากิโลเมตรละ 25 สตางค์ ซึ่งคณะกรรมการฯ เห็นชอบตามที่สำนักงานขนส่ง จ.อุดรธานี เสนอและให้มีผล 20 ธันวาคม 2565 เป็นต้นมา
ค่าน้ำมันแพง ค่าแรงแทบไม่มี
อีกหนึ่งคำตอบมาจากคนขับรถโดยสารวัย 56 ปี ฉลวย แก้วนาเมือง ที่บอกว่า การขับรถโดยสารทำให้บางวันต้องเผชิญกับภาวะขาดทุน โดยมีค่าใช้เป็นค่าน้ำมันวันละ 1,400 บาท เมื่อเก็บค่าโดยสารมาแล้วก็เพียงพอแต่ค่าน้ำมัน
“บางวันค่าแรงก็ไม่ได้ ค่าเปลี่ยนน้ำมันเครื่องก็ไม่มี ค่าคิวรถก็ต้องให้บริษัทเดือนละ 5,500 บาท ผมก็ไม่ไหว มีหลายครั้งที่คิดว่าจะเลิกทำอาชีพนี้เหมือนกัน” เขาบ่นอุบกับภาวะขาดทุนที่ต้องเผชิญ
จากจำนวนรอบรถที่ไม่พอต่อความต้องการของผู้โดยสาร เนื่องจากการลดลงของผู้ประกอบขนส่งสาธารณะในต่างอำเภอ ด้วยปัจจัยทางเศรษฐกิจที่ทำไปแล้วไม่คุ้มทุนและไม่สามารถมีค่าแรงเพียงพอต่อการใช้ชีวิต การมีอยู่ของขนส่งสาธารณะในต่างอำเภอยังมีความจำเป็นต่อประชาชนที่ต้องการใช้บริการขนส่งสาธารณะในการเดินทางอยู่เสมอ
ข้อมูลจากเว็บไซต์ Think.MoveForward ระบุว่า เมื่อปี 2564 เส้นทางเดินรถโดยสารประจำทางภายในเมือง/ในเขตเทศบาลทั่วประเทศมีเพียง 458 เส้นทางเท่านั้น ในขณะที่รถในเขตกรุงเทพฯ และปริมณฑล ของ ขสมก. มีจำนวน 397 เส้นทาง
นอกจากนี้มีรายงานประจำปีของ ขสมก.เมื่อปี 2563 จะเห็นว่า เส้นทางเดินรถในต่างจังหวัดมีมากกว่าในกรุงเทพฯ ในปริมาณเล็กน้อยเพียงเท่านั้น ซึ่งมองลึกลงไปในเส้นทางเดินรถโดยสารประจำทางของต่างจังหวัดนั้นก็เป็นแค่เส้นทางโดยภายในเมืองและเขตเทศบาลเพียงเท่านั้น แล้วเสียงประชาชนที่อยู่ต่างอำเภอที่ต้องการขนส่งสาธารณะนั้นอยู่ตรงไหน
วิชาโหนศาสตร์ เมื่อโรงเรียนในฝันนั้นไกลบ้าน
รถโดยสารสาธารณะอันแสนห่วย ทิ้งคนต่างจังหวัดไว้ทั้งข้างหลัง และระหว่างทาง
หมายเหตุ : ผลงานชิ้นนี้อยู่ในโครงการ Journalism that Builds Bridges (JBB) สนับสนุนโดย สถานทูตเนเธอร์แลนด์ สถานทูตฟินแลนด์ สถานทูตนิวซีแลนด์ UNDP และ UNESCO
