อติเทพ จันทร์เทศ

แม้เหตุการณ์การลุกฮือของกลุ่มผู้มีบุญในพื้นที่ต่างๆ ของลาวฝั่งขวาแม่น้ำโขงจะผ่านมาแล้วกว่า 120 ปี แต่เรื่องราวยังคงหลงเหลือผ่าน “กลอนลำและผญา” ถือเป็นบันทึกปากเปล่าที่บอกเล่าผ่านมาจากรุ่นสู่รุ่น “ย่ากา” เป็นคนหนึ่งที่บันทึกเรื่องราวการเปลี่ยนแปลงของเมืองกาฬสินธุ์ผ่านผญาจนสร้างความไม่พอใจให้แก่รัฐสยามจนถูกลงโทษและกล่าวหาว่า เป็นผีบุญ

ท้าวบุญจันทร์ ขุขันธิน เป็นน้องชายท้าวปัญญา เจ้าเมืองคนสุดท้ายของเมืองขุขันธ์ ซึ่งถูกกล่าวหาว่า เป็นกบฏซ่องสุมกำลัง จนมาสู่การถูกจับกุมและนำหัวมาเสียบประจานที่เขาชำปีกา ชายแดนกัมพูชา ผ่านมากว่า 120 ปี ลูกหลานต้องอยู่อย่างผะอืดผะอมกับข้อกล่าวหา โดยพวกเขาต้องการให้คืนความเป็นธรรมให้กับบรรพบุรุษ

เรื่องเล่าถึงบริเวณศึกโนนโพธิ์ ณ หมู่บ้านสะพือ อ.ตระการพืชผล จ.อุบลฯ มีผู้ต่อต้านรัฐตายด้วยปืนใหญ่ 300-400 คน นับวันจะเลือนหาย คนในชุมชนจึงอยากบันทึกเรื่องราวไว้ให้ลูกหลาน โดยหวังว่า สักวันหนึ่งจะเกิดพิพิธภัณฑ์ประวัติศาสตร์ในชุมชนขึ้น