วรรณกรรม “ฟ้าบ่กั้น” งานเขียนของ คำสิงห์ ศรีนอก หรือ ลาว คำหอม ได้ถูกรื้อฟื้นขึ้นมาในรูปแบบละครเวที Performance Art จากนักศึกษาชั้นปีที่ 4 คณะศิลปกรรมศาสตร์ สาขาการแสดง มหาวิทยาลัยขอนแก่น โดยนำเสนอผ่าน 3 ชุดการแสดง ได้แก่ เขียดขาคำ ชาวไร่เบี้ย และสวรรยา เปิดการแสดงเมื่อวันที่ 18 - 19 กุมภาพันธ์ 2566 และเปิดรอบเพิ่มในวันที่ 21 กุมภาพันธ์ ที่ผ่านมา อันเนื่องมาจากกระแสการตอบรับที่ดีเกินคาด
สถาบันทางอำนาจของสังคมเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ก่อนการเข้าสู่ยุคสมัยใหม่ อำนาจศักดิ์ที่สร้างความน่าเชื่อถือให้กับผู้นำเป็นสิ่งที่จำเป็นมากสำหรับชนชั้นนำในยุคนั้น ประเพณีบางอย่างจึงเป็นสัญญะที่สื่อความชอบธรรมในการปกครองพื้นที่นั้น พิธีกรรมมิใช่เป็นเพียงแค่พิธีกรรมตามความเชื่อ แต่เป็นละครฉากใหญ่ที่ทำให้อำนาจที่เป็นนามธรรมกลายเป็นรููปธรรมขึ้้นมา ผู้ชมสามารถสัมผัสได้ถึงบารมีของผู้นำ ประเพณีเก่าบ่างอย่างที่มีความเกี่ยวข้องกับความเป็นผู้นำท้องถิ่นถูกทำให้หายไปหลังการปฏิรูปการปกครองสมัยรัชกาลที่ 5
ในยุคหนึ่งภาษาลาวในเขตอีสานกลายเป็นภาษาต้องห้าม ใครพูดในห้องเรียนจะถูกทำโทษหรือถูกปรับเงิน นักเรียนทุกคนต้องพูดภาษาไทยเท่านั้นทำให้ภาษาไทยกลืนกลายภาษาลาวจนแทบจางหาย คนในอีสานเก้อเขินที่จะเว่าลาว ก่อนที่ภาษาและวัฒนธรรมจะถูกทำลายไปมากกว่านี้ บทสนทนา “เว่าลาว” จึงเกิดขึ้นที่บาร์แห่งหนึ่ง ณ ใจกลางเมืองมหาสารคามเพื่อพูดคุยให้เกิดปัญญาในหมู่ที่สนใจ
ตอนที่แล้วได้พาย้อนไปถึงข้อถกเถียงบนโซเชียลมีเดียว่า ใครกันแน่ที่เป็นผู้สร้างเมืองหนองบัวลำภูระหว่าง พระวอ พระตา กับพระนเรศวร คราวนี้ผู้เขียนจะพาคุยกับบันทึกความทรงจำของคนจากรุ่นสู่รุ่นว่า พวกเขาเหลือความทรงจำอย่างไร
เป็นข้อถกเถียงบนโลกโซเชียลมีเดียว่า ใครกันแน่เป็นผู้สร้างเมือง “หนองบัวลำภู” ระหว่าง “สมเด็จพระนเรศวร” ที่ถูกเชิดชูด้วยการสร้างอนุสาวรีย์อย่างยิ่งใหญ่กับ “พระวอพระตา” ที่มีรูปปั้นเล็กๆ ที่อยู่ในพื้นที่เดียวกัน ณัฐวุฒิ รังศรีรัมย์ นำประเด็นทางประวัติศาสตร์นี้ชวนมาถกเถียง ทางกองบรรณาธิการได้แบ่งออกเป็น 2 ตอนเพื่อความง่ายต่อการติดตาม
ไม่น่าเชื่อว่า ข้างกำแพงสูงของเรือนจำเมืองสกลนคร ซึ่งเคยเป็นพื้นที่แห่งการกักขังจะถูกปรับเปลี่ยนเป็นพื้นที่แห่งเสรีภาพให้ผู้มาดูหนัง ฟังเพลง ดื่มด่ำกาแฟ วาดภาพ รวมถึงถกเถียงเรื่องราวของอนาคตภายใต้กิจกรรม “แคมคุก” ดูเหมือนว่า พื้นที่คุกเก่าเมืองสกลฯ กว่า 10 ไร่ที่อยู่กลางเมืองกำลังถูกท้าทายจากผู้คนผลักดันให้เป็น Public Space และพื้นที่สร้างเศรษฐกิจของชุมชน เพื่อลบภาพพื้นที่แห่งการคุมขังกลางเมืองให้กลายเป็นพื้นที่แห่งเสรีภาพกลางชุมชน
ใกล้ถึงวันแม่เข้ามาทุกที โรงเรียนที่สอนหลักสูตรไทยๆ หลายแห่งคงจะจัดกิจกรรมเพื่อแสดงความรักระหว่างลูกกับแม่ แต่พวกเขาคงลืมไปว่า มีเด็กจำนวนไม่น้อยที่มีครอบครัวไม่สมบูรณ์ “ณัฐวุฒิ รังศรีรัมย์” จึงชวนย้อนดูความสำคัญของวันแม่ วันพ่อในต่างประเทศที่พัวพันกับระบบทุนนิยม ซึ่งเขาเสนอให้ยกเลิกวันเหล่านั้นเสียเพื่อให้ทุกวันมีความสำคัญเท่ากัน
ประสบการณ์เป็นครูโรงเรียนมัธยมของ “อ.ชัชวาลย์ โคตรสงคราม” ทำให้เห็นความผิดปกติไม่น้อย โดยเฉพาะกระบวนการ การเลือกตั้งหัวหน้าโรงเรียนหรือครูที่ทำหน้าที่บริหาร ซึ่งอาจเป็นหนทางในการกอบโกยผลประโยชน์ให้กับครูบางคน
เหตุเผาศาลากลางอุบลฯ เมื่อปี 2553 มีประวัติศาสตร์ซ้อนทับกับเหตุการณ์การประหารชีวิตกบฏผู้มีบุญนับร้อยเมื่อปี 2445 อย่างไม่น่าเชื่อ ทั้งสถานที่ตัดสินคดี สถานที่สั่งประหาร ฯลฯ นี่จึงเป็นความบังเอิญที่ไม่ใช่เรื่องบังเอิญเชิงประวัติศาสตร์อย่างแท้จริง
บุญบาปถูกนำมาผสมปนเปกับงานแห่เทียนพรรษา เมืองอุบลราชธานีอย่างแยกไม่ออก ทำให้ผู้คนทั่วไปเข้าใจว่า การแห่เทียน เป็นประเพณีดั้งเดิมแต่ครั้งโบราณ แต่แท้จริงแล้วความวิจิตรตระการของขบวนแห่เทียนกลับเป็นการกลบฝังประวัติศาสตร์แห่งความเจ็บปวดบางอย่างที่แทบไม่มีใครรู้จักหรือจดจำ นั่นคือ สถานที่จัดงานเคยเป็นลานประหารผู้มีบุญเมื่อปี 2444
ทุ่งศรีเมือง จ.อุบลฯ มีประวัติศาสตร์อันร้าวรวดที่แทบไม่มีการบันทึกไว้ให้คนรุ่นหลังจดจำ เพราะถือเป็นลานประหารกลุ่มผู้มีบุญเมื่อปี 2444 ที่ถูกกรมหลวงสรรพสิทธิฯ นำประเพณีแห่เทียนพรรษามากลบฝัง โดยอ้างว่า เป็นการแทนที่งานบุญบั้งไฟที่สร้างความรุนแรง
การพาชมนิทรรศการ A Minor History จัดแสดงโดย อภิชาติพงศ์ วีระเศรษฐกุล เดินทางมาถึงตอนที่ 3 ที่ผู้เขียน กฤตภัทธ์ ฐานสันโดษ อธิบายความหมายของสัญลักษณ์ต่างๆ ที่แฝงไว้ในหนังของอภิชาติและตัวละครต่างๆ ได้อย่างเห็นภาพ
